Hervormde Gemeente van Uithuizen, 1595 - 2010

Historisch overzicht (bron: Groninger Archieven)

Op een inkomstenlijst van de abdij Werden betreffende goederen in Friesland wordt het dorp Uithuizen voor het eerst vermeld als "Uthusen".  Tussen 400 en 600 na Chr. werd op de oost-west gelegen schoorwal, waarop ook Baflo, Warffum en Usquert zijn gesitueerd, een weide opgeworpen die Brunwerd genoemd werd. Na verloop van tijd bleek deze weerde voor de bewoners te weinig ruimte te bieden. De randbewoning die toen ontstond kreeg de naam "Uthusen" waarmee dan het latere dorp Uithuizen wordt bedoeld. De oude wierde duidt men tegenwoordig nog aan als "Oldorp", dat is "het oude dorp". In de 11e eeuw, de periode waarin de zendeling Liudger zijn pogingen om deze streken te kerstenen bekroond zag, werd de parochie Uithuizen gesticht. Het is aannemelijk dat toen reeds een kerk werd gebouwd maar gegevens daarover ontbreken geheel. Het huidige kerkgebouw dateert ongeveer uit het midden van de 13e eeuw. Uit de kronieken van Emo en Menko blijkt dat er tussen de kerk van Uithuizen en het klooster Bloemhof te Wittewierum relaties bestonden.

Omstreeks 1275 was er sprake van de pastoor Enard of Enardus die zich in het klooster wilde begeven met medeneming van kerk en parochie van Uithuizen. Via een slopend proces tussen 1276 en 1284 werd de kerk bij Bloemhof ingelijfd. Blijkens oude oorkondezegels was de kerk van Uithuizen gewijd aan St. Jacobus. Deze gegevens worden bevestigd door het feit dat men bij de restauratie van de gewelfschilderingen in het kerkgebouw in 1976 een schildering van genoemde Jacobus aantrof. Omdat zoals bovenvermeld Liudger in deze streken het Christendom predikte behoorde Uithuizen sedert 804 het jaar waarin Liudger tot bisschop werd verkozen, tot zijn bisdom nl. dat van Munster. In 1559 bij de nieuwe bisschoppelijke indeling viel de parochie bij het bisdom Utrecht. De eerste Hervormde predikant te Uithuizen was Nicolaas Clant. Zijn naam is vermeld onder de acta van de classis Middelstum in 1595. Na de reformatie ressorteerde Uithuizen onder het district Dijkstreek van de classis Middelstum en na 1816 onder het classikaal bestuur van Middelstum c.q. Winsum. Het collatierecht dat in 1903 door de kerkvoogdij werd aangekocht behoorde aan de bewoners van het huis Menkema.

Pastoors 1388 - 1595:

Predikanten 1595 - heden

(voor foto's zie de diapresentatie onderaan deze pagina)

Gereformeerde Kerk van Uithuizen, 1834 - 2010

Nadat in 1834 de Afscheiding had plaatsgevonden kwam de Afgescheiden Gemeente bijeen in ver buiten de bebouwde kom staande huizen. Niemand in het dorp Uithuizen was bereid om een huis of perceel grond aan de afgescheidenen te verkopen. In 1841 echter gelukte het een pand te kopen, eene Behuizinghe No. 62 met erf en tuin, voor fl. 1550,00 aan de Hoofdstraat. Het was een voor die tijd royaal en dubbel huis met grote tuin en appelhof. Men kocht de helft, het westelijke gedeelte. Onmiddellijk na aanschaf ging men over tot het inrichten hiervan tot kerkzaal. In 1843 onderging het opnieuw een verbouwing met tevens uitbreiding. In 1844 deed de mogelijkheid zich voor om de andere helft van het dubbele pand te kopen voor fl. 1440,00. Dit pand werd bestemd als de pastorie. Het grondeigendom was nog in andere handen. Maar ook in 1844 werd overeenstemming hierover bereikt en bezat men nu alles vrij en in volle eigendom, zoals dat heet.

Tot aan 1866 heeft de gemeente zich met dit kerkgebouwtje beholpen. Toen was het voor de inmiddels gegroeide gemeente te klein geworden en vol gebreken. Het pand naast het kerkgebouwtje, grenzend aan wat toen heette Herberg "De Roos", annex gemeentehuis, werd aangekocht. Er werd in maart 1866 begonnen met de afbraak van het oude kerkgebouw. Tijdelijk werd gekerkt in de boerderij aan de Heerdweg 3. Door aankoop van eerder genoemd huisje kon de westmuur van de nieuwe kerk in verhouding tot het oude kerkgebouw ca. 4.70 meter westwaarts opgetrokken worden. Een ruimte van 3.55 meter werd de scheiding tussen het kerkgebouw en de herberg. Besloten werd ook om de frontgevel te voorzien van een klein torentje. In september 1866 kon het nieuwe kerkgebouw in gebruik genomen worden. Het was voor die tijd een flink, eenbeukig kerkgebouw, aan de straatzijde een rechthoekige en aan de zuidzijde een driezijdige sluiting. Deze vorm is nog gemakkelijk te herkennen in het tegenwoordige kerkgebouw. Het bezat grote, neo-gotische vensters, die bij de verbouwing in 1905 bijna allemaal weer werden gewijzigd. Een overblijfsel van de vroegere vensters is het grote venster van de in 1892 gebouwde toren, dat met de profilering van de hoofdtoegang aansloot op alle toenmalige vensters. In de voorgevel bevinden zich nog de oorspronkelijke daklijsten met hun boogvormige nisjes. Boven de vroegere hoofdtoegang prijkte een gedenksteen met de opschrift: Eben-Haëzer: Tot hier toe heeft ons de Heere geholpen. 1 Samuël 7:12. 1866. De steen werd in 1862 gemetseld boven de spitsbogige omlijsting van de toreningang en bleef aldus behouden. Het interieur van het langgerekte kerkgebouw was eenvoudig, met aan de zuidzijde de preekstoel en ten weerszijden hiervan de banken voor ambtsdragers en het predikantsgezin. Deze banken waren ten dele overluifeld en de luifels voorzien van snijwerk. Aan de noordzijde van het gebouw kwam een galerij, genaamd torengaanderij, welke in enigszins gewijzigde vorm, ook nu nog in gebruik is. Het aantal zitplaatsen bedroeg 600, beduidend meer dan men in 1866 nodig had.

In 1872 werd een catechiseerkamer gebouwd onder de torengaanderij, tevens vanuit de pastorie bereikbaar door een deur in de kerkmuur. Door aankoop van Tivoli (zie hoofdstuk over De Kandelaar) werd de kamer weer afgebroken en de deur dichtgemetseld. In 1875 werd er een ijzeren hek voor de kerk aangebracht en een urinoir op de hoek van het gebouw. Ondertussen was er een prachtige preekstoel ontworpen en vervaardigd die echter bij de verbouw van de kerk in 1905 al weer verloren is gegaan. Evenals de met snijwerk versierde luifels boven de banken ter weerszijden van de preekstoel.

Zoals eerder genoemd werd in 1892 een nieuwe toren gebouwd en de windwijzer op de toren draagt ook dat jaartal. De toren is tot op heden ongeschonden gebleven. Het kerkgebouw heeft echter  vanaf dan  nog vele verbouwingen en veranderingen ondergaan. Ook is het aantal zitplaatsen verhoogd naar 800, te danken aan de uitbouw aan de oostzijde met daarboven de gaanderij. (voor verdere beschrijving zie De Gebouwen).

Predikanten:

(voor foto's zie de diapresentatie onderaan deze pagina)

Protestantse Gemeente Uithuizen

De Hervormde Gemeente en de Gereformeerde kerk van Uithuizen hebben jarenlang samengewerkt in SOW-verband, wat heeft geresulteerd in een federatievorming in mei 2005. Sindsdien worden de zondagse erediensten samen gevierd en is de tijd genomen om allerlei kerkelijke geledingen samen te laten vloeien en financiële zaken op elkaar af te stemmen. Eén van de moeilijkste keuzes was het overdoen van de Jacobikerk aan de Stichting Oude Groninger Kerken en de daar aan verwante keuze om de Zionskerk met aangrenzende 'De Kandelaar' te gebruiken voor eigen kerkelijke activiteiten. De Protestantse Gemeente Uithuizen blijft echter wel enig huurder van de Jacobikerk en zal beide kerkgebouwen gebruiken voor de erediensten.

Op 6 juni 2010 is tijdens een feestelijke kerkdienst de fusie bekrachtigd in het bijzijn van notaris Timmer. De dienst had als thema: Goed voor elkaar. Dit is de basis waarop de Hervormde Gemeente en de Gereformeerde kerk van Uithuizen samen één worden tot PROTESTANTSE GEMEENTE UITHUIZEN.

Predikanten

Terug - Naar boven - Volgende